Vikipedi, özgür ansiklopedi
Vasili Vasilyeviç Radlof (Rusça : Василий Васильевич Радлов) , Alman asıllı Rus doğu bilimci (17 Ocak 1837 - 12 Mayıs 1918).
Orta Asya ve Sibirya'nın az tanınmış dillerini kendisine çalışma sahası olarak seçmiş , Türkçe ile birlikte Moğolca, Mançuca ve Çince'yi de araştırmıştır. Araştırma yapmak amacıyla Rusya'ya gitmeyi düşünen Radlof, Rusça'yı da öğrenmiştir. 1859'da Sibirya'ya gitmiş ve orada 12 yıl kalmıştır.
Radlof, Türkoloji biliminin öncüsü sayılır. 81 yıllık ömrünün 60 yılını adadığı Türkoloji bilimi ile ilgili olarak , "Ben, hayatım boyunca yeni bir ilmin , Türkolojinin kuruluş ve gelişmesini yaşadım ve gücümün yettiği kadar bu ilmin ilerlemesine hizmet ettim. Bu yüzden benim çalışmalarım, başkalarının da yardımını gerektiren bu ilim dalının tamamlanması ve Türkolojinin devam etmesi için birer yapı taşı olmaktan başka bir şey ifade etmez." demiştir.
1866 yılında yayımladığı ilk eserinin önsözünde Türkçe için , " Yeryüzündeki hiçbir dil ailesi Türkçe kadar geniş sahalara yayılmış değildir. Afrika'nın kuzey-doğu bölgesinden Türkiye'ye ve Rusya'nın güney doğusunudan Sibirya'nın güneyine ve Gobi Çölü'nün içlerine kadar Türkçe konuşan kavimler yaşamaktadır. Onların büyük bir kısmı, İslamiyeti kabul ettikten sonra diğer milletlerin ve özellikle din kardeşi olan Arap ve Farslar'in etkisi altında kalmışlardır. Bu etkiyi özellikle edebi eserlerde görmek mümkündür. Onlar, yalnız dillerine uymayan Arap yazısını almakla kalmamış , yazı dillerinden binlerce kelimeyi de alarak öyle bir yazı dili meydana getirmişlerdir ki , bu üzerinde rengarenk her türlü yamalar bulunan bir elbiseye benzetilebilir. Bu yazı dili , doğal olarak Türk halkı için anlaşılamayan bir halkadan ibaret olup, halkın kültür seviyesini yükseltmek yerine , halk kültürünün taze yeşilliği ile beslenemediği için kendi kendini köreltmekteydi." şeklindeki değerlendirmesi ilginçtir.
Hayatı ve Çalışmaları
Gerçek adı ile Friedrich Wilhelm Radloff asker bir babanın oğlu olarak 1837 yılında Berlin şehrinde doğdu.
Avrupa’nın devrimlerle çalkalandığı 1848 yılında lise eğitimi almaktaydı , bu dönem hayatında derin izler birakmıştır. Lise öğrenimi sırasında , klasik diller , Roma ve eski Yunan edebiyatları , klasik ve modern Alman edebiyatı konularında aldığı iyi eğitim filolojiye ilgisini arttırdı.
Radlof , lise eğitiminin ardından 1854 yılında Berlin Üniversitesine girdi . Önceleri dinbilim eğitimi aldı , daha sonraları filozof Johann Friedrich Herbart‘ın (1776-1841) felsefe öğretisinden etkilenerek bu alana kaydı.
Berlin Üniversitesi’nde öğrenim aldığı yıllarda , karşılaştırmalı dilbilimin kurucularından Franz Bopp (1791-1867) , dönemin önemli dilbilimcileri ; Michel Jules Alfred Breal (1832 -1915) , Friedrich Adolf Trendelenburg (1802-1872) ve Heyman Steinthal (1823-1899) bu üniversitede çalışmaktaydılar. Dönem Avrupası’nda ve eğitim gördüğü Berlin Üniversitesi’ndeki dilbilim konusundaki yoğun çalışmalar ve nitelikli hocaları , Radlof’un bu alana yönelmesinde büyük rol oynamıştır. Radlof , Berlin Üniversitesi’ndeki eğitimi dışında Halle Üniversitesi’nde iki dönem , ses bilimci August Pott’un (1802-1887) karşılaştırmalı dilbilim derslerine de katıldı.
"Moğol ve Tatarların Kökenleri" (1845) , "Kırgız Gerçeği Üzerine" (1865) , "Uygur Sorunsalı Üzerine" (1874-1875) gibi çalışmaları ile dönemin bilim dünyasında kendine önemli bir yer edinmiş olan hocası , doğu bilimci Wilhelm Schott’un (1802-1889) etkisi ile doğu bilimi kendine çalışma alanı olarak seçti. Radlof , Türkçe ile birlikte Moğol, Mançu ve Çin dillerini öğrendiği gibi, İbrani , Arap ve Fars dili derslerine de devam etti. Özellikle Mançu Tunguz dilleri üzerinde durarak ilerideki araştırmalarını da bu konu üzerine yöneltmeyi düşünüyordu.
Jena Üniversitesi’ne sunduğu "Über den Einfluss der Religion auf die Nationalitäten und Sprachen Hochasiens" adlı teziyle 20 Mayıs 1858 tarihinde felsefe doktoru oldu. Aynı yıl Pauline-Auguste Fromm ile nişanlandı.
Ural-Altay dilleri konusundaki çalışmaları ve Berlin’de oluşturulan "Rusya’nın Bilimsel Araştırmaları Arşivi"’ne yaptığı büyük katkılar sayesinde Rusya ile iyi ilişkileri olan hocası Schott’un tavsiye mektubu ile doğu bilim konusundaki çalışmalarını sürdürmek üzere 1858 yılında o zamanki Rusya’nın başkenti olan Petersburg’a gitti.
1854 yılında Petersburg’da açılmış bulunan Vostoçnıy Fakültet’de (Şark Fakültesi) Kazem-beg , Tantavi , İ.N Berezin , D.A.Chwolson , V.P Vasilyev ve Popov gibi tanınmış kişiliklerin çalışıyor olması , Radlof’un Rusya’ya giderek doğu dillerini yerinde öğrenmek isteğini arttırmıştı.
Yakut dili gramerini yazan O. Böhtligk de o zaman Petersburg’da yaşıyordu. Bu sıralarda L. von Schrenk idaresindeki bir sefer heyeti (1858) Amur civarında bulunuyor , fakat Radlof’un da katılmak istediği F. B. Schmidt’in doğu seferi heyeti ise bir türlü yola çıkamıyordu. Bunun üzerine Baron P. Meyendorff ve F. A. Schiefner gibi destekçileri 14 Mayıs 1859'da Radlof'u Batı Sibirya’da bulunan Barnaul şehrindeki yüksek madencilik okuluna Almanca ve Latince öğretmeni olarak tayin ettirdiler.
Radlof o zamanlar altın arayıcılarının merkezi olan Barnaul şehrine beş günde vardı. Orada kendisi gibi Alman olan , o günlerde bölgede bir denetleme - araştırma gezisine çıkmaya hazırlanan Kuznetsk bölgesi madencilik müfettişi Aleksandr Yermolaeviç Freze ile tanıştı. Freze'den aldığı geziye katılma daveti ile çıktığı kısa gezi Radlof'un bölgedeki ilk gezisi oldu. Radlof , Vasili Vasilyeviç adı ve Rus vatandaşlığını muhtemelen bu dönemde (1859) almıştır.
Radlof bu kısa gezi sonrasında kendi yönetiminde ilk büyük keşif gezisini , 1860 yılında Altay bölgesinde , Rus - Çin sınırındaki Çuy nehrine yapmıştır. Bu gezi sırasında yerel halk kültürü ile ilgili bol miktarda örnek toplamış , Rus ve uzakdoğu insanları arasındaki ilişkileri araştırmıştır. Daha önceden bildiği Kalmık ve başka Altay dillerine , bu gezi ve sonrası kış aylarında Çevalkov adlı bir Teleut'tan öğrendiği Teleut (Telenget - Telengut) dilini de eklemiştir.
Radlof Sibirya’da 1859 - 1871 yılları arasında 12 yıl kalmış , kışın öğretmenlik yapmış , yazları da dil , etnografya ve tarih malzemesi toplamak üzere Sibirya ve Türkistan’da yaşayan türlü Türk boyları arasında seyahat etmiştir.
Radlof , 1872’den 1884’e kadar 12 yıl Kazan’da kaldı ve bu zaman zarfında özellikle pedagoji , felsefe ve genel dil sorunlarıyla uğraştı , çalışmalar ile ilgili 11 kadar eser yayımladı.
1884’de Kazan’dan ayrılan Radlof Petersburg Bilimler Akademisi’nin Tarih ve Eski Eserler bölümüne üye seçildi ve oraya gidip yerleşti. Aynı yıl Kutadgu Bilig'i incelemek üzere Viyana’ya , 1886’da Kırım’a , 1887’de Batı Karamları’na seyahat etti , 1891’de Petersburg Akademisi tarafından Orhon Bölgesi’nin arkeolojik incelemesi için düzenlene gezinin başında bulundu , 1898’de yine aynı kurum tarafından düzenlenen bir araştırma gezisi ile Turfan’a ve 1907’de etnografya müzelerini incelemek amacıyla Batı Avrupa’ya gitti.
Daha sonraki dönemlerde Uygurca el yazma metinler üzerinde çalışan Radlof , 12 Mayıs 1918 tarihinde Petersburg'da vefat etmiş ve oradaki Protestan mezarlığına defnedilmiştir.
Yapıtları
- Güney Sibirya Türk Boylarının Halk Edebiyatı ile İlgili Denemeler - Proben der Volksliteratur der türkischen Staemme Süd-Sibiriens
- Kuzey Türk Boylarının Halk Edebiyatı ile İlgili Denemeler - Proben der Volksliteratur der nördlichen türkischen Staemme
- Türk Boylarının Halk Edebiyatı ile İlgili Denemeler - Proben der Volksliteratur der türkischen Staemme
- Kuzey Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi - Vergleichende Grammatik der nördlichen Türksprachen
- Die Lautalternation und ihre Bedeutung für die Sprachentwicklung
- Zur Geschichte des türkischen Vokalsystems
- Türk Ağızları İçin Sözlük Denemesi - Versuch Wörterbuches der Türk Dialecte
- Kıpçak Dil Malzemelerinin Sınıflandırılması - Das Türkische Sprachmaterial des Codex Comanicus
- Kuzey Türk Ağızlarının Karşılaştırmalı Dilbilgisi - Vergleichende Grammatik der nördlichen Türksprachen
- Alttürkische Studien I, II, III, IV, V, VI
- Koşo Saydam ve Tonyukuk yazıtları , Kudatgu Bilig Metin ve çevirileri
